نقش‌برجسته گویم؛ یادگاری ساسانی در دل صخره‌های شیراز
نقش‌برجسته گویم یکی از یادگارهای ارزشمند دورهٔ ساسانی است که در نزدیکی روستای گویم و حدود ۳۰ کیلومتری شمال‌غرب شیراز، در دل صخره‌های تنگ قوام‌آباد قرار دارد. این نقش در ارتفاع ۶ تا ۸ متری از سطح زمین حجاری شده و درون یک قاب مستطیلی تراشیده شده است. همین جایگاه خاص و دشواری دسترسی، آن را به اثری کمتر شناخته‌شده اما بسیار مهم در تاریخ هنر ساسانی تبدیل کرده است.
برای مشاهدهٔ موقعیت دقیق روی نقشه اینجا کلیک کنید: موقعیت نقش‌برجسته گویم در Google Maps
تاریخچه کشف و مستندسازی
ارنست هرتسفلد، باستان‌شناس آلمانی و از پیشگامان پژوهش‌های باستان‌شناسی در ایران، در دههٔ ۱۹۲۰ میلادی نخستین بار نقش‌برجسته گویم را شناسایی و گزارش کرد. او در جریان کاوش‌های گسترده‌اش در پاسارگاد و تخت‌جمشید، به آثار ناشناختهٔ اطراف شیراز نیز توجه ویژه داشت.
بررسی‌های بعدی
پس از هرتسفلد، باستان‌شناسان دیگری همچون لویی واندن‌برگ (Louis Vanden Berghe) در دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ به ثبت و مطالعهٔ علمی این نقش پرداختند. واندن‌برگ در فهرست‌نگاری نقش‌های برجستهٔ ایران، گویم را به‌عنوان نمونه‌ای مهم از هنر ساسانی در استان فارس معرفی کرد.
شرح تصویری و ویژگی‌های هنری
پیکره شاه ساسانی
نقش‌برجسته گویم به‌طور گسترده به بهرام دوم (۲۷۶–۲۹۳ میلادی) نسبت داده می‌شود. شاه ساسانی در این اثر به صورت ایستاده نمایش داده شده:
-
دست راست او به حالت احترام و نیایش بالا آمده است.
-
دست چپ بر دسته شمشیر تکیه دارد.
-
تاج و پوشش، دقیقاً با ویژگی‌های شناخته‌شده بهرام دوم همخوانی دارد.
ابعاد نقش در منابع مختلف کمی متفاوت ذکر شده است، اما طول آن بین ۲ تا ۲٫۹ متر و عرض آن حدود ۱٫۷ تا ۱٫۸ متر گزارش شده. هنرمند ساسانی سطح صخره را تراشیده تا کادری منظم برای تصویر پادشاه پدید آورد.
چرا نقش گویم را به بهرام دوم نسبت می‌دهند؟
با تحلیل عناصر زیر، هویت شاه نقش‌شده را مشخص می شود:
-
تاج منحصربه‌فرد بهرام دوم با نمادهای ویژه سلطنتی.
-
لباس بلند که تا روی کفش ادامه دارد.
-
ژست نیایش که در دیگر آثار او، مانند نقوش مرودشت و نقش‌رستم، نیز تکرار شده است.
نقش‌برجسته گویم را می‌توان یکی از حلقه‌های کمتر شناخته‌شدهٔ هنر ساسانی در فارس دانست. این اثر در کنار شاهکارهایی چون نقش‌رستم، نقش‌رجَب و بیشاپور، تصویری کامل‌تر از هنر و ایدئولوژی سلطنتی ساسانیان ارائه می‌دهد.
Herzfeld, E. (1935). Archaeological history of Iran. London: Oxford University Press.
Herzfeld, E. (1941). Iran in the ancient East. New York: Oxford University Press.
Vanden Berghe, L. (1966). Reliefs rupestres de l’Iran ancien. Brussels: Musées royaux d’Art et d’Histoire.
Keall, E. J. (1974). The rock reliefs of Fars Province. Archaeology, 27(2), 110–117.
Razmjou, S. (2004). The iconography of Bahrām II: Sasanian rock reliefs reconsidered. Iranica Antiqua, 39, 289–304.
Encyclopaedia Iranica. (n.d.). Rock reliefs. In Encyclopaedia Iranica Online. Retrieved September 11, 2025, from http://www.iranicaonline.org/articles/rock-reliefs
Encyclopaedia Iranica. (n.d.). Bahrām II. In Encyclopaedia Iranica Online. Retrieved September 11, 2025, from http://www.iranicaonline.org/articles/bahram-02
ورجاوند، پ. (۱۳۷۴). تاریخ هنر ایران پیش از اسلام. تهران: انتشارات سمت.
Wikipedia contributors. (2025, September 10). سنگ‌نگاره بهرام دوم در گویم. In Wikipedia. Retrieved September 11, 2025, from https://fa.wikipedia.org/wiki/سنگ‌نگاره_بهرام_دوم_در_گویم
خبرگزاری امرداد. (۱۳۹۹، ۲۵ آذر). «سنگ‌نگاره بهرام دوم در گویم در خطر فرسایش». بازیابی‌شده در ۱۱ شهریور ۱۴۰۴، از https://www.amordadnews.com